Kiedy sąd decyduje o zasięgnięciu opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, wielu rodziców zaczyna odczuwać niepokój.
W rzeczywistości jest to standardowa procedura polegająca na zasięgnięciu opinii biegłych, którzy zbadają nasze kompetencje wychowawcze i więzi rodzinne.
Z perspektywy osoby, której losy w znacznej mierze mogą zależeć od wyników badania, warto się do niego jednak przygotować.
Opinia OZSS — po co i dlaczego?
W sądach okręgowych działają OZSS, czyli Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów. Ich praca regulowana jest ustawą z dnia 5 sierpnia 2015 r. o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów (Dz. U. z 2018 r., poz. 708 t.j. z dnia 10.04.2018 r.).
Sąd decyduje o zasięgnięciu opinii takiego Zespołu najczęściej w sprawach rodzinnych, które dotyczą małoletnich dzieci. Opinie OZSS mają walor dowodu i są dla sądu wskazówką, często decydującą, w jakim kierunku wydać orzeczenie.
Możemy spodziewać się, że sąd skieruje nas na badanie do OZSS, gdy toczymy sprawę rozwodową, sprawę związaną z władzą rodzicielską, czy o ustalenie kontaktów z dzieckiem. Jeżeli między rodzicami panuje konflikt albo relacje są napięte, można być niemal pewnym, że czeka nas wizyta w OZSS.
Podczas wizyty w OZSS czekać mogą nas badania psychologiczne, pedagogiczne lub lekarskie. W niektórych sprawach OZSS przeprowadza mediację, wywiady środowiskowe (w sprawach nieletnich), zdarza się także, że prowadzą poradnictwo specjalistyczne dla małoletnich, nieletnich i ich rodzin.
Badania OZSS nie należy bagatelizować! Opinia OZSS jest bardzo ważnym dowodem w sprawie, sąd bardzo poważa zdanie wyrażone przez specjalistów, którzy ją wydają i choć w przypadku niekorzystnej dla nas opinii zawsze możemy podnieść stosowne zarzuty, to o wiele lepszym rozwiązaniem będzie po prostu dobrze się przygotować do czekającego nas badania.
Przede wszystkim pamiętać należy, że celem opinii wydawanej przez OZSS jest wskazanie najlepszego rozwiązanie z punktu widzenia ochrony interesu dziecka. Specjaliści, z którymi się spotkamy, nie są naszymi wrogami ani sprzymierzeńcami. Ich zadaniem jest zbadanie naszych kompetencji rodzicielskich i więzi, jaka łączy nas z dzieckiem. Celem jest natomiast zadbanie o dobro naszego dziecka.
Czy należy się obawiać badania OZSS?
Badania OZSS nie należy się obawiać, ale należy się do niego przygotować i uczciwie zadać sobie pytanie o swoje dotychczasowe działania (postawę) oraz plany na przyszłość.
W skład OZSS wchodzą m.in. psycholodzy, specjaliści, którzy większość z nas potrafią „odczytać” – nasze motywacje, szczerość deklaracji, głębokość relacji.
Zarządzając sporządzenie opinii OZSS sąd podaje, na jakie pytania chciałby uzyskać odpowiedzi. Najczęściej sąd chce dowiedzieć się: który z rodziców ma lepsze kompetencje opiekuńczo-wychowawcze, czy postawa rodzica jest zgodna z szeroko rozumianym dobrem dziecka, czy rodzic wywiązuje się z obowiązków rodzicielskich i jaka jest więź emocjonalna łączącą rodzica z dzieckiem.
Warto mieć świadomość, że wszystko, co będzie się działo w OZSS będzie zmierzać do uzyskania odpowiedzi właśnie na powyżej wskazane pytania. Oznacza to, że w toku całej wizyty będziemy pod tym kątem „sprawdzani” i powinniśmy o tym cały czas pamiętać. Badanie trwa bowiem cały czas — także w poczekalni, w „przerwie” między testami psychologicznymi, czy gdy zostajemy sam na sam z dzieckiem i możliwością swobodnej zabawy.
Od tego, jakie obserwacje poczynią biegli OZSS może zależeć komu sąd przyzna opiekę nad dzieckiem, czy pozbawi nas władzy rodzicielskiej albo jak orzeknie o kontaktach z dzieckiem — stawka jest zatem bardzo wysoka, dlatego opinię OZSS należy traktować poważnie.
Jak poprawić swój wizerunek przed OZSS?
Świadomość powagi wydarzenia, jakim jest badanie OZSS to już część sukcesu. Na naszą korzyść zawsze będzie też działać szczerość i autentyczność.
Kłamstwo ma krótkie nogi, próba oszukiwania specjalistów, koloryzowanie, czy naginanie prawdy nie mają szansy przejść niezauważone. Należy pamiętać, że badaniu poddawani jesteśmy „w komplecie” – rodzice, a najczęściej także dzieci.
Udawanie, że mamy silną więź z dzieckiem, które zachowuje się przy nas jak przy obcym, nie może się udać. W takiej sytuacji lepiej jest pokazać, że próbujemy tę relację nawiązać, respektując jednocześnie fakt, że dziecko może traktować nas z dystansem i potrzebować czasu na otwarcie się przed nami.
Z drugiej strony, jeśli nasze kontakty z dzieckiem są doskonałe, również możemy to wyeksponować — np. umiejętnie zagospodarowując czas wolny, pokazując wysoki poziom komunikacji między wami, wciągając dziecko w ożywioną rozmowę, bawiąc się, dostrzegając potrzeby dziecka (głód, pragnienie, toaleta, przytulenie).
Warto też być przygotowanym. Jeżeli posiadamy jakąś dokumentację medyczną, psychologiczną, opinie (np. od szkolnego pedagoga albo z przedszkola), które mogą być istotne dla osób oceniających nasze kompetencje rodzicielskie i więź z dzieckiem, koniecznie zabierzmy je ze sobą.
Nawet jeżeli specjalista OZSS, który z nami będzie rozmawiać, nie zechce się z nimi zapoznać, to odnotuje z pewnością fakt, że takie dokumenty posiadamy i że pomyśleliśmy o tym, by je przynieść na badanie.
Przebieg badania OZSS
Spokojniejsi i bardziej racjonalni w działaniu będziemy też z pewnością, jeśli przed badaniem zapoznamy się z prawdopodobnym schematem jego przebiegu.
Badanie odbywa się zawsze w wyznaczonym terminie, o którym zainteresowane osoby są z wyprzedzeniem informowane. Na początku badania otrzymujemy podstawowe informacje na temat przebiegu badania oraz zasad obowiązujących podczas jego trwania.
Szczegółowe zasady przeprowadzania badań zawarte są w Standardach Metodologii Opiniowania w opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów – Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lutego 2016 r. (Dz. Urz. MS. 2016 poz. 76 z późn. zm.).
Przede wszystkim warto wiedzieć, że badanie przez biegłych sądowych z OZSS może trwać cały dzień. Czas procesu diagnostycznego jest uzależniony od złożoności sprawy, dynamiki przeprowadzanych wywiadów oraz potrzeb i możliwości osób badanych, w szczególności małoletnich. Zazwyczaj całość badania trwa od 3 do 6 godzin.
Należy mieć świadomość, że długie przerwy między kolejnymi testami i rozmowami zazwyczaj również są elementem badania.
To właśnie wtedy będziemy poddani obserwacji pod kątem radzenia sobie w sytuacji stresującej.
Będzie to moment na pokazanie realnej relacji z dzieckiem, które się nudzi i potrzebuje zaopiekowania, naszego przygotowania na wspólne wyjście z dzieckiem (czy zabraliśmy wodę?, drugie śniadanie?, książkę?, zabawki?). Znudzone dziecko może stać się wielką marudą, może też rozpierać je energia — reakcja rodzica na zachowanie dziecka z pewnością zostanie odnotowana i poddana ocenie.
Spotkania i rozmowy podczas badania OZSS
W dniu badania przez zespół sądowych specjalistów czeka nas szereg spotkań i rozmów.
Każda z nich jest elementem badania i każda będzie miała wpływ na końcową opinię wydaną przez biegłych sądowych oceniających nasze kompetencje rodzicielskie.
W pierwszej kolejności biegli specjaliści poproszą o rozmowę oboje rodziców. Podczas tego wstępnego wywiadu będziemy mieli przybliżyć biegłym naszą sytuację rodzinną. Biegli z kolei przedstawią planowany przebieg badania.
Następne „spotkanie”, to czas, jaki specjaliści OZSS dadzą nam na wspólne przebywanie całą rodziną, tj. oboje rodzice i dziecko. Biegli będą obserwować nasze zachowania, interakcje, emocje, czy poziom zaangażowania. Między innymi na podstawie tych obserwacji postawią ocenę wzajemnych relacji i więzi.
Warto o tym pamiętać, często bowiem zdarza się, że rodzice nie są świadomi, że już, w danym momencie, poddawani są ocenie — myślą, że czekają na wezwanie biegłych, tymczasem badanie już trwa.
W kolejnym kroku biegli zazwyczaj zapraszają na badanie dziecko. Badanie takie przebiega bez obecności rodziców, co ma na celu stworzenie atmosfery swobody umożliwiającej nieskrępowane obecnością rodziców wypowiedzi i zachowanie dziecka. Podczas badania mogą mieć miejsce różne zadania, testy oraz zabawy, które dostosowane są do wieku i rozwoju dziecka. Na badanie dziecka rodzice muszą wyrazić zgodę.
Wreszcie, na indywidualną rozmowę zaproszeni są także po kolei oboje rodzice. Indywidualne rozmowy biegłych z rodzicami obfitują w pytania dotyczące ich relacji z dzieckiem, zdolności opiekuńczych oraz życia rodzinnego.
Mogą paść pytania m.in. o metody wychowawcze, ale także o przyczyny rozstania z drugim rodzicem, wyobrażenia dotyczące przyszłego funkcjonowania rodziców i dziecka.
Podczas każdej z rozmów warto pamiętać, by specjalisty, który będzie z nami rozmawiał nie traktować jak wroga, być otwartym i współpracującym.
Testy psychologiczne: osobowość i kompetencje rodzicielskie
Oprócz faktu bycia cały czas obserwowanym w OZSS czeka nas także szereg zadań i testów, przez które będziemy musieli przejść.
Najczęściej testy te mają na celu określenie cech osobowości osoby badanej oraz jej kompetencji rodzicielskich.
Co ważne, zadania, testy i kwestionariusze, o których wypełnienie zostaniemy poproszeni, nie mają odpowiedzi „prawidłowych” i „nieprawidłowych”. Ich celem jest umożliwienie biegłym sądowym (specjalistom OZSS) poznanie nas (naszych cech osobowości i kompetencji rodzicielskich).
Dlatego też nie ma w tych zadaniach odpowiedzi, które zostaną poczytane jako „złe” lub „dobre”, wybrana przez nas odpowiedź posłuży jedynie umiejscowieniu nas w którejś z kategorii (grup) wyselekcjonowanych przez autora danego badania.
Na pytania należy odpowiadać szczerze, także dlatego, że „wynik” badań testowych (z kwestionariusza) będzie konfrontowany także z innymi środkami (wywiad, rozmowa, obserwacja).
Niemniej, w celu ograniczenia stresu, warto przed wizytą w OZSS zapoznać się z kilkoma badaniami (metodami), które najczęściej wybierane są przez specjalistów OZSS do badania osobowości.
- Jest to „Kwestionariusz Osobowości Eysencka EPQ -R” (Hans J. Eysenck, Sybil B. G. Eysenck), który zawiera 106 pytań, a osoba badana ma do wyboru odpowiedź „tak” oraz „nie”.
- Ponadto często stosowana jest „Lista Przymiotnikowa ACL” (Harrison G. Gough, A.B. Heilbrun), polegająca na przedstawieniu 300 przymiotników, spośród których osoba badana wybiera te, które — jej zdaniem, najlepiej ją opisują.
- Stosuje się także „Inwentarz Osobowości NEO FFI” (P. T. Cost, R. R. McCrae) zawierający 60 twierdzeń, do których osoba badana musi się ustosunkować, korzystając z 5-stopniowej skali (od „zdecydowanie tak” do „zdecydowanie nie”)
Metody badania kompetencji rodzicielskich również wykorzystują rozbudowane kwestionariusze.
Specjaliści OZSS często stosują szczególnie trzy z nich:
- Kwestionariusz CUIDA (F.A. Bermejo, I. Estevez, M. I. Garcia, E. Garcia-Rubio, L. Lapastora, P. Letamendia, J. C. Parra, A. Polo, M. J. Sueiro, F. Velazquez de Castro), który przeznaczony jest w szczególności do diagnozowania kandydatów na rodziców adopcyjnych, opiekunów, opiekunów prawnych i mediatorów. Składa się ze 175 pytań, a osoba badana ma do wyboru 4 odpowiedzi, spośród których musi wybrać jedną, najbardziej zbliżoną do tego, co uważa (od „nie zgadzam się” do „zgadzam się”). Uważaj na pytania kontrolne! Pytania te, poprzez zadania ponownie tego samego pytania, tylko w innej formule (albo np. poprzez zaprzeczenie), sprawdzają, czy osoba badana rzeczywiście jest skupiona na kwestionariuszu i czy odpowiada szczerze.
- Podczas Testu Kompetencji Rodzicielskich (A. Matczak, A. Jaworowska) osoba badana zapoznaje się z 30 historiami, a następnie do każdej z nich musi się odnieść, ponownie wybierając spośród odpowiedzi od „nie zgadzam się” po „zgadzam się”.
- Standardowo rodzice poddawani są też ocenie według Skali Postaw Rodzicielskich (M. Plopa). Badanie to liczy50 pytań, a osoba badana wybiera jedną z 5 odpowiedzi od „jestem taki”, przez ,,mam wątpliwości, czy taki jestem i tak się zachowuję’’, po „jestem taki”. Jest to bardzo ważny test, na podstawie którego określana jest postawa rodzicielska w stosunku do dziecka. Może to być postawa akceptacji-odrzucenia, nadmiernie wymagająca, postawa autonomii, niekonsekwentna lub nadmiernie ochraniająca.
Badanie OZSS, co jeszcze warto wiedzieć?
Termin sporządzenia opinii określa organ zlecający, przy czym opinia powinna być sporządzona nie później niż w terminie 21 dni od dnia zakończenia badania.
Po tym czasie opinia zostanie przekazana sądowi, który z kolei dostarczy jej odpis stronom postępowania. Co ważne, jeżeli uznamy, że opinia jest dla nas niekorzystna, czy zawiera błędy — możemy sformułować zarzuty do opinii, które przedstawimy sądowi.
Badanie OZSS to bardzo poważne wydarzenie, od którego przebiegu mogą zależeć losy naszej sprawy. Przygotowanie nas do badania warto powierzyć radcy prawnemu, który w oparciu o naszą indywidualną sytuację pomoże nam wykorzystać tę sytuację do przedstawienia najlepszych argumentów.
Skontaktuj się z kancelarią r. pr. dra Tymoteusza Zycha i skorzystaj z profesjonalnego wsparcia w swojej sprawie rodzinnej!
