Większość rodziców pozwala dzieciom zarządzać — stosownie do wieku i rozwoju dziecka — ich majątkiem. Pozwalamy naszym pociechom swobodnie używać i dysponować ich zabawkami, książkami, a nawet drobnymi kwotami pieniędzy.

Co jednak, gdy nasze dziecko odziedziczy nieruchomość, otrzyma od babci dużą darowiznę, albo wygra znaczną sumę pieniędzy w konkursie? Jak wygląda zarząd majątkiem dziecka przez rodziców?

Zarząd a piecza nad majątkiem dziecka — czym się różnią?

W doktrynie prawniczej wskazuje się, że piecza nad majątkiem dziecka jest czymś znacznie szerszym niż sam zarząd nad majątkiem dziecka.

Piecza nad majątkiem dziecka jest uznawana za pojęcie szersze od zarządu, ponieważ w jej ramach można wyróżnić pięć elementów składowych:

1) zarząd majątkiem dziecka;

2) dysponowanie „czystym dochodem” uzyskanym z majątku dziecka;

3) rozliczanie się z zarządu majątkiem dziecka po ustaniu zarządu;

4) kontrolowanie sytuacji majątkowej dziecka w zakresie jego zarobków oraz przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku;

5) jak też kontrolowanie zarządu sprawowanego przez inne osoby w zakresie przedmiotów przekazanych dziecku w drodze darowizny oraz testamentu .

Z kolei zarząd majątkiem dziecka obejmują wyłącznie dokonywanie czynności faktycznych oraz prawnych, w tym procesowych.

Zarząd majątkiem dziecka

Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje, że władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

Poszanowanie godności i praw dziecka odnosi się do prawa dziecka, a zarazem obowiązku rodziców do wysłuchania dziecka i uwzględnienia w miarę możliwości jego rozsądnych życzeń. 

Jednocześnie rodzice zobowiązani są do sprawowania z należytą starannością zarządu majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.

Majątkiem dziecka jest ogół należących do niego aktywów i pasywów, bez względu na sposób ich nabycia.

Czym nie zarządzają rodzice? 

Należy jednak wskazać na pewne wyjątki: zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.

Jako takie wskazać należy m.in. przedmioty osobiste (ubrania, kosmetyki etc.), ale także telefon czy laptopa, które dziecko dostało, czy to od rodziców, czy np. w prezencie komunijnym.

Również w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców.

W wypadku takim darczyńca, czy spadkodawca mogą wyznaczyć innego zarządcę. Jeżeli tego nie zrobili, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Kiedy i na co jest potrzebna zgoda sądu opiekuńczego?

Ponadto, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Zezwolenia udziela sąd na wniosek, który może być złożony przez każdego z rodziców.

Sprawę rozpatruje sąd w postępowaniu nieprocesowym, a dziecko może być uczestnikiem tego postępowania. Ponieważ sąd udziela zezwolenia, a nie zgody, to konsekwencją jego braku jest nieważność dokonanej czynności. 

Kryteria zakwalifikowania danej czynności do przekraczających zakres zwykłego zarządu wytworzyła doktryna prawnicza i orzecznictwo.

Ocena, czy dana czynność przekracza „zwykły zarząd” w znacznej mierze zależeć będzie od sytuacji majątkowej „posiadacza” majątku. Szczególnie ważna jest wartość i charakter czynności w stosunku do wartości i charakteru głównych składników danego majątku. Nie bez znaczenia pozostają też okoliczności nabycia danego przedmiotu — czy było np. odpłatne albo nieodpłatne ?

Również w przypadku prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, konieczna jest zgoda sądu, a konkretnie — zezwolenie sądu spadku. 

Zgoda sądu opiekuńczego a dobro dziecka

Przed rozstrzygnięciem kwestii zezwolenia na czynność rodziców dotyczącą majątku dziecka, sąd opiekuńczy ustala, czy zamierzona czynność rzeczywiście jest zgodna z dobrem dziecka.

Cechą charakterystyczną sądów rodzinnych i opiekuńczych jest bowiem to, że nadrzędne, nierzadko nawet wobec przepisów prawa, zawsze pozostaje dobro dziecka. 

Każda sprawa i przypadek rozważane są oczywiście indywidualnie, jest jednak kilka kwestii, które sąd opiekuńczy rozważa niemal w każdym przypadku.

Można zatem swobodnie wskazać, że występując o zgodę sądu, należy liczyć się z tym, że sąd opiekuńczy będzie zdecydowanie dążyć do zachowania substancji majątku dziecka.

Doktryna i orzecznictwo są zgodne, że odejście od reguły zachowania majątku w stanie niepogorszonym powinno stanowić nadzwyczaj rzadkie wypadki uzasadnione względem na ochronę szczególnego dobra osobistego dziecka.

Podobnie, rozważając zgodę na zbycie istotnej lub większej części majątku dziecka, sąd opiekuńczy będzie miał na względzie szczególnie przeznaczenie danego składnika majątku. 

Jeżeli w majątku dziecka pozostaje samochód, który rodzice chcą sprzedać, istnieje duża szansa na uzyskanie zgody sądu. Samochód jest bowiem przedmiotem, który — co do zasady — z upływem czasu będzie tracić na wartości. 

Inaczej będzie w przypadku, gdy dziecko jest właścicielem nieruchomości, np. mieszkania, które rodzice chcieliby sprzedać.

Zakładając, że mieszkanie to stanowi jedyny majątek dorastającego dziecka, a uzyskane pieniądze przeznaczone miałyby być na zaspokajanie potrzeb rodziny, można się spodziewać, że sąd opiekuńczy odmówi zezwolenia na dokonanie tej czynności.

Odmowa uzasadniona będzie dobrem dziecka. W powyższym przykładzie dobro dziecka wymaga pozostawienia mieszkania w majątku dziecka z kilku powodów. Mieszkanie to może być mu potrzebne po bliskim już osiągnięciu pełnoletności, co więcej, nieruchomość taką można uznać za dobrą lokatę, a być może inwestycję.

Ważnym kryterium jest dla sądu opiekuńczego także to, czy rodzice są zgodni co do celowości dokonania danej czynności. Brak takiej zgodnej będzie przedmiotem badania przez sąd, który będzie zmierzał do poznania wątpliwości i motywacji obojga rodziców.

Zwrot majątku dziecka i rachunek z zarządu

Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka.

Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu.

Żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

 Pomoc prawna dla rodziców i innych osób zarządzających majątkiem dziecka

Piecza i zarząd majątkiem dziecka, zarówno na początku tej drogi, jak i w momencie konieczności zdania rachunku z zarządu, może okazać się bardzo wymagającym zadaniem. 

Zarówno w celu uniknięcia błędów i niepotrzebnych komplikacji prawnych, jak i dla zapewnienia jak najlepszego zarządu majątkiem, warto zadbać o profesjonalne wsparcie prawne. 

Zespół kancelarii radcy prawnego dra Tymoteusza Zycha ma bogate doświadczenie w sprawach opiekuńczych, w tym związanych z uzyskiwaniem zezwolenia na czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka. 

Jeżeli potrzebujesz analizy Twojej sytuacji albo wsparcia w postępowaniu przed sądem — skontaktuj się z nami już dziś i uzyskać profesjonalne wsparcie prawne!