W momencie, gdy spadkodawca umiera, następuje zdarzenie prawne określane jako „otwarcie spadku”. Zgodnie z prawem już w tym momencie prawowity spadkobierca (albo spadkobiercy) nabywa spadek. Jednak do możliwości faktycznego dysponowania spadkiem jeszcze daleka droga.
Pierwszym krokiem jest uzyskanie potwierdzenia, że dane osoba rzeczywiście jest spadkobiercą. Właśnie temu służy stwierdzenie nabycia spadku.
Otwarcie spadku i oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku
W zależności od tego, czy spadkodawca pozostawił testament, w kręgu potencjalnych spadkobierców znajdą się tzw. spadkobiercy ustawowi (a więc najbliższa rodzina i małżonek, którzy dziedziczą według dziedziczenia ustawowego) oraz testamentowi.
Najszybszą drogą do zakończenia sprawy spadkowej jest złożenie przez znanych spadkobierców oświadczeń: oświadczenia o odrzuceniu spadku albo oświadczenia o przyjęciu spadku.
Na złożenie takiego oświadczenia mamy pół roku od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Jednak jeżeli oświadczenia zostaną złożone wcześniej, to zgodnie z art. 1026 kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: „k.p.c.”) możliwe będzie stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku.
Jeżeli ktoś ze znanych spadkobierców nie złoży oświadczenia w terminie pół roku od otwarcia spadku, wówczas z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku musimy odczekać, aż termin ten upłynie.
Kto może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?
Po upływie pół roku od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) albo po złożeniu stosownych oświadczeń przez wszystkich znanych spadkobierców otwiera się droga do uzyskania stwierdzenia nabycia spadku w drodze postępowania przed sądem.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku przez spadkobiercę może złożyć do sądu każdy, kto ma w tym interes.
Najczęściej osobą tą jest spadkobierca, jednak może się zdarzyć, że „interes” wykaże inna osoba, np. wierzyciele spadkodawcy lub wierzyciele spadkobiercy.
Nie można kazuistycznie wyliczyć osób uprawnionych do zgłoszenia żądania stwierdzenia nabycia spadku. O istnieniu interesu w uzyskaniu takiego postanowienia decydują każdorazowo okoliczności faktyczne określonej sprawy.
Interes w złożeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy jednak w jakiś sposób wykazać. Spadkobierca powinien zatem wykazać, że rzeczywiście znajduje się w kolejce dziedziczenia.
Można to udowodnić np. poprzez załączenie do wniosku swojego aktu urodzenia, z którego wynika, że spadkodawca był naszym rodzicem oraz aktu zgonu potwierdzającego, że doszło do otwarcia spadku.
Interes można wykazać także poprzez złożenie testamentu, a w przypadku wierzycieli — przedstawienie dokumentów, z których wynika istnienie długu.
Co daje stwierdzenie nabycia spadku?
Stwierdzenie nabycia spadku tworzy domniemanie, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku (albo poświadczenie dziedziczenia), jest spadkobiercą.
W sytuacjach, gdy spadkobierców jest więcej, konieczne jest jeszcze dokonanie działu spadku. Jeżeli jedna spadkobierca jest jeden — wówczas stwierdzenie nabycia spadku jest już wystarczającym dokumentem, aby np. dokonać wpisu w księdze wieczystej.
Nadto, względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.
Warto mieć na uwadze, że stwierdzenie nabycia spadku tworzy jedynie domniemanie bycia spadkobiercą. Oznacza to, że postanowienie sądu w tej materii może ulec zmianie, gdyż immanentną cechą domniemania jest jego wzruszalność.
Możliwe jest bowiem, że w przyszłości ujawnieni zostaną inni spadkobiercy albo w inny sposób zostanie wykazane, że treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinna być inna. Wówczas osoba mająca w tym interes może złożyć do sądu wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Stwierdzenie nabycia spadku — jak przebiega rozprawa?
Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi i jako spadkobiercy ustawowi zgodnie z kolejnością dziedziczenia.
Spośród spadkobierców ustawowych wzywa się małżonka, zstępnych (dzieci), osoby pozostające w stosunku przysposobienia, rodziców i rodzeństwo. Pozostałych spadkobierców ustawowych wzywa się, jeżeli są sądowi znani.
Należy mieć świadomość, że na etapie stwierdzenia nabycia spadku sąd nie zajmuje się ustaleniem składu majątku spadkowego, jego obciążenia długami, zawartymi przez spadkodawcę w testamencie zapisami ani poleceniami, ani tym w jaki sposób spadek został przyjęty.
Zadaniem sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku jest tylko i wyłącznie ustalenie kto jest spadkobiercą.
Niezależnie od tego, kto złożył wniosek i jakie było jego stanowisko — sąd działa z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego mających zastosowanie w sprawie.
Badając, kto jest spadkobiercą, sąd ustala m.in. czy spadkodawca pozostawił testament, wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament się u niej znajduje, a jeśli testament ten zostanie złożony, sąd ten dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia.
Co ważne: ogłoszeniu podlega każdy dokument, który przedstawia się jako rozporządzenie ostatniej woli spadkodawcy, niezależnie od swojej ważności.
Oznacza to, że jeżeli mamy wiedzę, że spadkodawca sporządził więcej niż jeden testament, to w sądzie należy okazać każdy tego typu dokument, do którego mamy dostęp albo wskazać, że o jego istnieniu mamy wiedzę.
Stwierdzenie nabycia spadku w sądzie czy akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza — co wybrać?
Alternatywą dla stwierdzenia nabycia spadku w postępowaniu sądowym jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza.
Wybór korzystniejszej — pod względem finansowym, jak i czasowym — ścieżki poprowadzenia sprawy spadkowej jest zależny od szeregu czynników.
W szczególności analizy wymagać będzie stopień skomplikowania sprawy spadkowej, wielkość kręgu spadkobierców i panujących między nimi relacji, a także wielkość i zakresu masy spadkowej.
Co do zasady jednak notarialny akt poświadczenia dziedziczenia jest możliwy w sprawach mniej skomplikowanych (co nie koniecznie oznacza, że są to sprawy łatwe!).
Przede wszystkim podkreślić należy, że do powstania aktu poświadczenia dziedziczenia niezbędna jest zgoda wszystkich zainteresowanych. W sytuacji konfliktu między spadkobiercami droga sądowa może więc stać się koniecznością.
Sama procedura sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jest raczej prosta i polega na spisaniu protokołu dziedziczenia. Warunkiem jest, aby protokół ten spisać w obecności osób zainteresowanych, czyli osób, które wchodzą w krąg spadkobierców ustawowych lub testamentowych.
„Zainteresowani” to najczęściej małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki), rodzeństwo, ale mogą to być również wskazani w testamencie przyjaciele lub osoba, która żyła ze zmarłym w konkubinacie.
Warto jednak dodać, że przeciwko domniemaniu wynikającemu zestwierdzenia nabycia spadkunie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Oznacza to, że w przypadku wątpliwości czy sporu, za ważniejszy i decydujący dokument uznaje się zawsze sądowe stwierdzenie nabycia spadku.
Niewątpliwym plusem poświadczenia dziedziczenia u notariusza jest jednak czas. O ile posiadamy komplet dokumentów, a spadkobiercy są zgodni i są w stanie wspólnie stawić się u notariusza, to termin sporządzenia aktu można umówić niemal „od ręki”.
W przypadku sądowego stwierdzenia nabycia spadku może okazać się, że na rozprawę będziemy czekać nawet kilka miesięcy.
Opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku a koszt aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza — co jest korzystniejsze dla spadkobiercy?
Składając do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, zobowiązani jesteśmy do uiszczenia opłaty od wniosku w wysokości 100,00 zł.
Ponieważ jednak prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (a także prawomocne postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) sąd obowiązkowo niezwłocznie wpisuje do Rejestru Spadkowego, to na wnioskodawcy spoczywa także obowiązek uiszczania dodatkowej opłaty w wysokości 5,00 zł.
Warto tutaj podkreślić, że niezależnie od liczby spadkobierców wystarczy, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złoży jedna osoba.
We wniosku wskazuje się potencjalnych pozostałych zainteresowanych w sprawie, jednakże niezależnie od tego sąd ma obowiązek działać z urzędu w celu ustalenia kręgu spadkobiorców. W związku z tym sąd sam będzie dążył do ustalenia, kto jeszcze powinien wziąć udział w zainicjowanym postępowaniu i nie będzie wymagał wnoszenia dalszych opłat.
Ponadto w postępowaniu przed sądem na koszt postępowania w żadnym stopniu nie wpływa jego przebieg, ewentualna konieczność przeprowadzenia dowodów, otwarcia testamentu itp.
Co do zasady więc koszt związany z sądowym stwierdzeniem nabycia spadku zamyka się w kwocie 105,00 zł, niezależnie od tego ilu spadkobiorców obejmuje wniosek.
W przypadku aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza określenie kosztu przeprowadzenia całej sprawy jest bardziej skomplikowane. Koszt ten zależy m.in. od tego, czy spadkodawca pozostawił testament. Im więcej czynności będzie musiał wykonać notariusz, tym bardziej koszt będzie rósł.
Uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia na podstawie testamentu wymagać będziesporządzenia przez notariuszaprotokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50 zł netto (61,50 zł brutto), a także sporządzenia protokołu dziedziczenia – 100 zł netto (123 zł brutto) i wreszcie akt poświadczenia dziedziczenia – 50 zł netto (61,50 zł brutto). Realny koszt w przypadku istnienia testamentu wyniesie więc minimum 246,00 zł.
Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia na podstawie ustawy z oczywistych względów nie wymagaprotokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu, w związku z czym koszt ograniczy się do taksy za protokół dziedziczenia i taksy za akt poświadczenia dziedziczenia (w sumie 184,50 zł).
Do powyższych kosztów notarialnych dodać należy także taksę notarialną za wypisy. Wynosi ona 6,00 zł netto (7,38 zł brutto) za każdą rozpoczętą stronę.
Prawnik do spraw spadkowych? Czy warto?
Tak! Problematyka związana ze spadkobraniem jest jedną z najbardziej zawiłych w nauce prawa.
Ustalenie kręgu spadkobierców, kolejności i ważności testamentów, przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, a wreszcie podział masy spadkowej pomiędzy spadkobierców…
Każde z tych zagadnień z osobna warto skonsultować i przeprowadzić z pomocą radcy prawnego. Jeżeli zaś mamy do przeprowadzenia dwie lub więcej z tych czynności, pomoc prawnika może być bezwzględnie konieczna.
Oddając prowadzenie sprawy spadkowej w ręce profesjonalnego prawnika, możemy być spokojni, że nasze interesy będą odpowiednio reprezentowane.
Warto też pamiętać, że radca prawny może pomóc nam w mediacji w sytuacji sporu pomiędzy spadkobiercami.
Udział profesjonalnego pełnomocnika może także znacząco przyspieszyć zakończenie sprawy spadkowej dzięki znajomości prawa spadkowego, profesjonalnemu działaniu i bogatej praktyce pełnomocnika.
Kancelaria radcy prawnego dra Tymoteusza Zycha oferuje wsparcie prawne na każdym etapie postępowania spadkowego. Skontaktuj się z nami!
