Jedną z konsekwencji separacji i rozwodu jest wprowadzenie rozdzielności majątkowej i rozpoczęcie życia „na własny rachunek” przez każdego z małżonków. W niektórych sytuacjach zmiana ta może okazać się bardzo dotkliwa dla jednej ze stron.
Czy była żona, która do tej pory zajmowała się domem, może liczyć na alimenty? Co w sytuacji, gdy jeden z małżonków z uwagi na dochody drugiej strony po prostu nie musiał pracować zarobkowo? Czy były mąż, którego dochód jest znacznie niższy niż dochód żony, jest uprawniony do alimentów?
Pozew o alimenty — kto i kiedy może pozwać o alimenty?
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.
Wbrew obiegowej opinii obowiązek ten dotyczy nie tylko relacji pomiędzy rodzicami a dziećmi.
Zgodnie z art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Ta sama ustawa w art. 130 wprowadza jednak pierwszeństwo obowiązku alimentacyjnego małżonka.
Oznacza to, że obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. Zatem nawet po rozwiązaniu małżeństwa nie wszystkie obowiązki byłych małżonków względem siebie wygasają.
Wśród argumentów przemawiających za takich rozwiązaniem ustawowym wskazuje się szczególnie na specyficzną więź, jaka łączyła wcześniej byłych małżonków.
Nie każdy rozwiedziony małżonek ma jednak prawo do otrzymywania alimentów. Możliwość ta pojawia się tylko w specyficznych okolicznościach.
Alimenty na rzecz małżonka nie są też przyznawane automatycznie. Konieczne jest złożenie w sądzie pozwu o alimenty albo umieszczenie stosownego żądania w pozwie rozwodowym. Niezbędne jest także załączenie dokumentów potwierdzających naszą sytuację materialną.
Alimenty po rozwodzie
W przypadku zakończenia małżeństwa rozwodem istnieje również możliwość starania się o alimenty od byłego małżonka.
Warto jednak pamiętać, że to, czy będziemy uprawnieni do uzyskania alimentów, zależy m.in. od treści orzeczenia wydanego podczas rozwodu. W zależności od tego, w jaki sposób małżeństwo zostało zakończone — czy sąd orzekał o winie, czy też nie — zmieniają się warunki, jakie muszą być spełnione, aby jeden z byłych małżonków mógł oczekiwać zasądzenia na jego rzecz alimentów.
Rozwód bez orzekania o winie
Zgodnie z art. 60 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
Oznacza to, że w przypadku rozwodu, podczas którego nie został wskazany małżonek wyłącznie winny rozpadu małżeństwa (tzw. rozwód bez orzekania o winie), aby starać się o alimenty od byłego małżonka, konieczne jest, aby drugi małżonek znajdował się w niedostatku.
Należy podkreślić, że przesłanką umożliwiającą zasądzenie alimentów nie jest w tym przypadku ani zagrożenie popadnięciem w niedostatek, ani znaczne pogorszenie sytuacji finansowej. Przesłanką do zasądzenia alimentów jest jedynie sytuacja, w której były małżonek już w danej chwili popadł w niedostatek.
Choć przyczyną starania się o świadczenie alimentacyjne jest niedostatek występującego z pozwem o alimenty byłego małżonka, to samo zasądzenie alimentów, jak i ich wysokość zależne są także od możliwości finansowych pozwanego.
Jeżeli więc druga strona dawnego małżeństwa również znajduje się w niedostatku lub w wyniku orzeczenia alimentów w niedostatek by popadła — szansa na uzyskanie alimentów jest znikoma.
W każdym przypadku sąd oceniać będzie indywidualne możliwości finansowe małżonka zobowiązanego i na tej podstawie ustali wysokość alimentów. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że obowiązek alimentacyjny ma w tym wypadku na celu jedynie dostarczenie środków na utrzymanie. Małżonkowie nie muszą więc żyć na tym samym poziomie, ewentualne alimenty nie mają na celu wyrównania standardów życia stron, a jedynie ratunek w niedostatku.
Warto też zwrócić uwagę, że jeśli został orzeczony rozwód bez wskazania winnego rozpadu związku, wówczas o alimenty może wystąpić zarówno jeden, jak i drugi małżonek.
Rozwód z orzeczeniem o winie
Jeżeli myślisz o rozwodzie, a twoja sytuacja materialna jest w znacznym stopniu uzależniona od twojego małżonka, to z dużym prawdopodobieństwem — o ile jest w danej sytuacji możliwe — warto zastanowić się nad rozwodem z orzeczeniem o winie drugiego małżonka.
Tylko tak przeprowadzony rozwód umożliwia małżonkowi „niewinnemu” staranie się o alimenty z tytułu istotnego pogorszenia sytuacji materialnej.
W tej konfiguracji nie jest już konieczne bycie w niedostatku — wystarczy, że rozwód spowodował istotne pogorszenie naszych warunków materialnych.
W przypadku rozwodu z orzeczeniem o winie szanse na prawo do alimentów ma m.in. była żona, która do tej pory zajmowała się domem, podczas gdy to mąż pracował zarobkowo.
Podobnie będzie w sytuacji, gdzie oboje małżonkowie pracowali, ale ten, który został uznany za winnego rozpadu małżeństwa, zarabiał znacznie więcej niż małżonek niewinny.
W obydwu sytuacjach rozwód wpłynie znacząco na sytuację finansową małżonków, pogarszając ją w sposób istotny.
Jeśli zatem sąd w orzeczeniu rozwodowym wyznaczył małżonka winnego za rozpad małżeństwa, wówczas o świadczenie alimentacyjne ma prawo starać się małżonek uznany za niewinnego, niezależnie od sytuacji majątkowej (nie musi znajdować się w niedostatku).
Małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego.
Jednocześnie, małżonek uznany za winnego nie ma prawa domagać się alimentów niezależnie od swojej sytuacji finansowej.
Alimenty — na jaki okres są przyznane?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje, że o alimenty od byłego małżonka można się ubiegać i je otrzymywać od małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa, do 5 lat po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.
W uzasadnionych przypadkach sąd może jednak przedłużyć okres trwania obowiązku alimentacyjnego.
Takim uzasadnionym przypadkiem będzie np. wypadek uprawnionego małżonka, który nie pozwala mu na uzyskanie odszkodowania lub renty oraz uniemożliwia pracę zarobkową.
W niektórych wypadkach sąd może zobowiązać byłego małżonka do płacenia alimentów przez czas nieokreślony, jednakże nie jest możliwe ubieganie się o alimenty dożywotnie.
Jeżeli okoliczności tego wymagają, sąd może też przenieść obowiązek alimentacyjny z byłego małżonka na innych członków rodziny, którzy mogą go wykonać — np. na dzieci albo rodziców osoby ubiegającej się o alimenty.
Z drugiej strony, usamodzielnienia się finansowego uprawnionego, czy też pogorszenia sytuacji finansowej zobowiązanego mogą być powodem zniesienia obowiązku alimentacyjnego lub zmiany wysokości alimentów.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa jednak zawsze w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.
Alimenty w przypadku separacji
Orzeczenie separacji powoduje powstanie silniejszego obowiązku alimentacyjnego niż w przypadku rozwodu.
Jest to naturalna konsekwencja wynikająca z istoty instytucji separacji: zachowanie więzi pomiędzy małżonkami przy jednoczesnym ustaniu wspólnego pożycia.
W przypadku separacji przepisy regulujące treść i przesłanki roszczeń alimentacyjnych zawarte w art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosuje się „odpowiednio”.
W efekcie w odniesieniu do małżonków separowanych nie znajduje zastosowania regulacja, zgodnie z którą roszczenie alimentacyjne wygasa, gdy uprawniony zawiera związek małżeński. Jest to naturalnie efekt tego, że małżonkowie separowani nadal pozostają w małżeństwie i nie mogą zawrzeć nowego związku.
Również upływ 5-letniego terminu od orzeczenia rozwodu w sytuacji, gdy zobowiązanym jest małżonek niewinny rozkładu pożycia, nie znajduje zastosowania wobec małżonków separowanych. Termin ten w odniesieniu do separacji wprost znosi art. 61[4] § 4 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Z orzeczeniem separacji wiąże się zatem ciążący na małżonkach, z istoty bezterminowy obowiązek alimentacyjny. Spełnienie przesłanek tożsamych do tych wymaganych w przypadku rozwodu (niedostatek lub istotne pogorszenie sytuacji materialnej) może jednak w przypadku separacji prowadzić do zasądzenia alimentów bez ograniczeń czasowych.
Rozwód i separacja: prawnik i pozew o alimenty
Jeżeli na drodze do podjęcia decyzji o separacji lub rozwodzie stoi obawa o byt materialny, warto jak najszybciej skontaktować się z Kancelarią r. pr. dra Tymoteusza Zycha.
Decydując się na separację lub zakończenie małżeństwa, warto skonsultować wszystkie możliwe kroki z profesjonalnym prawnikiem.
R. pr. dr Tymoteusz Zych ma bogate doświadczenie w prowadzeniu spraw z zakresu rozwodu, separacji i związanych z nimi roszczeń alimentacyjnych.
Skontaktuj się z Kancelarią jeszcze dziś!
