Co to jest opieka naprzemienna? Jakie skutki wywołuje opieka naprzemienna u dzieci? Dowiedz się jak psychologowie oceniają opiekę naprzemienną oraz jakie znaczenie w jej ustanowieniu ma działalność Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych (OZSS). Wyjaśniamy też, dlaczego tak istotna jest rola kuratora rodzinnego przed rozstrzygnięciem rozwodu.
Co to jest opieka naprzemienna?
Opieka naprzemienna (określana też jako „piecza naprzemienna”) oznacza sytuację, w której obydwoje rodzice, pomimo rozwodu zajmują się dzieckiem w jednakowym (równym) stopniu, w stworzonych przez siebie środowiskach wychowawczych.
Opieka naprzemienna powstała w celu realizacji najważniejszej zasady prawa rodzinnego, którą jest dobro dziecka. Niewątpliwą zaletą opieki naprzemiennej jest to, że dzieci mają lepszą możliwość interakcji z rodzicami. Taka opieka wzmacnia więzi między rodzicami i wspiera rozwój emocjonalny dziecka.
Rozwiązanie to może funkcjonować w różnych modelach. Dziecko przebywa przez kilka dni, tydzień albo miesiąc u matki, a następnie przez taki sam czas u ojca. Czas opieki ustalany jest przez sąd w zależności od wieku dziecka, miejsca zamieszkania rodziców i szeregu innych czynników. Obojgu rodzicom przysługuje wówczas pełnia władzy rodzicielskiej.
Polskie sądy coraz częściej uznają opiekę naprzemienną za najlepszy model opieki. Co prawda, bywa on trudny w realizacji, wymaga bowiem współpracy pomiędzy rodzicami — jednakże dziecko ma w tym modelu świadomość, że oboje rodzice spędzają z nim tyle samo czasu i że dla obojga jest ono ważne.
W efekcie dzieci są mniej zestresowane, nie mają poczucia winy czy syndromu tzw. alienacji rodzicielskiej. Niektórzy badacze wprost twierdzą, że piecza naprzemienna powoduje u dzieci lepsze samopoczucie.
Piecza naprzemienna w opinii psychologów
Ogólna opinia psychologów na temat opieki naprzemiennej jest co do zasady pozytywna. Podkreśla się, że dzięki pieczy naprzemiennej dziecko faktycznie wychowywane jest przez oboje rodziców, co z kolei sprzyja utrzymywaniu z nimi silnej i trwałej więzi opartej na bezpośredniej styczności.
Jest to więc stan odpowiadający przepisowi art. 58 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako: „kodeks rodzinny” albo „KRiO”), który przewiduje wprost „prawo do wychowania dziecka przez oboje rodziców”.
Opieka naprzemienna gwarantuje także zarówno dziecku, jak i rodzicom realizację prawa do regularnych i osobistych kontaktów określonych w art. 113 KRiO.
Prawo do wychowywania przez matkę i ojca oraz prawo do kontaktów znalazły się w kodeksie rodzinnym nie bez przyczyny. Koncepcja wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej po rozwodzie pojawiła się najpierw w literaturze psychologicznej, a później prawniczej. Teorie psychologiczne wskazują bowiem na doniosłą rolę obojga rodziców w wychowaniu dziecka.
Opieka naprzemienna prowadzić ma zatem do sytuacji, w której rozwód oznacza tylko rozstanie partnerów, ale nie rodziców, a wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej po rozwodzie zasadniczo uznawane jest za zgodne z dobrem dziecka.
Prawidłowy rozwój psychiczny dziecka
Psycholodzy zwracają uwagę, że prawidłowy rozwój psychiczny dziecka wymaga stworzenia warunków do zaspokojenia potrzeb psychicznych.
Wśród takich wskazuje się szczególnie na: potrzebę akceptacji i doznawania uczuć, ale też możliwości okazywania uczuć osobom bliskim, współdziałania, odpowiedniej do wieku swobody w aktywności i kontaktach z innymi.
Te potrzeby mogą być w sposób zadowalający zaspokajane w kontaktach z obojgiem rodziców. Co kluczowe: każda z tych osób zaspokaja inne potrzeby dziecka.
W pełnej i prawidłowo funkcjonującej rodzinie to dziecko decyduje z jakim problemem, kiedy i do kogo się zwraca. W zależności od wieku, płci i rodzaju problemów dzieci raz bardziej potrzebują kontaktu z matką, a innym razem z ojcem. Sytuacja, gdy dziecko jest pozbawione lub ma ograniczony kontakt z jednym z rodziców, jest równoznaczna z zablokowaniem pełnego zaspokojenia potrzeb dziecka. Taka sytuacja może także prowadzić do zaburzeń w rozwoju osobowości. Dlatego też opieka naprzemienna jest w znacznej części przypadków rozwiązaniem optymalnym.
Jednakże zgodnie ze stanowiskiem psychologów:
„podstawowym warunkiem zastosowania opieki naprzemiennej jest wystąpienie takich warunków, które pozwalają na zgodną współpracę rodziców we wszystkich aspektach wychowawczych […]. Orzeczenie opieki naprzemiennej w sytuacji nasilonego konfliktu między rodzicami stanowi skrajny przykład rozwiązania sprzecznego z dobrem dziecka” (A. Czerederecka, Rozwód a rywalizacja, s. 108).
Polskie sądy bardzo często decyzję o pieczy naprzemiennej uzależniają właśnie od braku konfliktu pomiędzy rodzicami. Aby opieka naprzemienna funkcjonowała prawidłowo, niezbędne jest ustalenie spójnego systemu wychowawczego. Potrzebna jest także umiejętność komunikacji między rodzicami.
Opieka naprzemienna a wiek dziecka — opinia psychologów i badania
Jaki wiek dziecka w opinii psychologów jest najbardziej odpowiedni do ustalenia opieki naprzemiennej?
Na chwilę obecną polskie ustawodawstwo nie reguluje kompleksowo kwestii dotyczących opieki naprzemiennej. Wiele istotnych aspektów związanych z opieką nad dzieckiem po rozstaniu rodziców pozostaje w swobodnej decyzji sądu.
Ustawa nie wskazuje dziś m.in. od jakiego wieku dziecka jest możliwe orzeczenie opieki naprzemiennej. Stąd też technicznie możliwe jest orzeczenie pieczy naprzemiennej nawet w odniesieniu do bardzo małego dziecka.
Ważnym czynnikiem w decydowaniu się na naprzemienną opiekę nad dzieckiem powinien być jego wiek rozwojowy. Od tego zależy bowiem gotowość do (nawet tymczasowej) separacji z matką. Psycholodzy wskazują, że opieka naprzemienna jest najlepszych rozwiązaniem dla dzieci w wieku szkolnym.
Oprócz wieku, podczas decydowania się na rodzaj opieki, należy uwzględnić indywidualne cechy dziecka takie jak: jego osobowość, ewentualne lęki separacyjne, radzenie sobie w sytuacjach nowych i trudnych.
Aspekt gotowości dziecka powinien brać pod uwagę nie tylko sąd, ale także rodzice, którzy o taką opiekę wnioskują.
Czym jest OZSS i po co wydaje się opinię OZSS?
Ważną rolę w ustalaniu opieki naprzemiennej pełni OZSS, czyli Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych. Jak opinia psychologów z OZSS wpływa na orzekanie opieki naprzemiennej nad dzieckiem?
OZSS jest to Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych, składający się ze specjalistów z zakresu psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, oraz psychiatrii dzieci i młodzieży.
Zespół taki tworzony jest na terenie odpowiadającemu właściwości sądu okręgowego, czyli np. zespół OZSS przy Sądzie Okręgowym w Warszawie.
Zespół ten pełni bardzo ważną funkcję przy orzekaniu o opiece naprzemiennej. Zadaniem OZSS jest sporządzenie na zlecenie sądu lub prokuratora opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich, na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich.
Pomimo że OZSS składa się z wielu specjalistów, to w badaniu bierze najczęściej udział tylko psycholog i pedagog, lub dwóch psychologów. Psychiatra, czy lekarz o innej specjalizacji będzie uczestniczył w badaniu tylko wtedy, gdy jest to wyraźnie wskazane przez sąd i są ku temu odpowiednie szczególne przesłanki.
Kiedy sąd zleca opinię OZSS?
Sądy mogą zlecać przeprowadzenie opinii przez OZSS we wszystkich sprawach, gdzie strony postępowania nie są w stanie dojść do porozumienia co do wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi lub gdy dobro dziecka może być zagrożone.
Najczęściej są to sprawy o:
– ustalenie kontaktów,
– rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej,
– ustalenie miejsca zamieszkania dziecka,
– przysposobienie dziecka.
OZSS, czyli biegli sądowi
Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych, to w rzeczywistości zespół złożony z biegłych sądowych.
Możliwość dopuszczenia dowodu z opinii biegłych reguluje art. 278 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że „w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia opinii”. Sąd wydaje postanowienie, w którym dopuszcza dowód z opinii biegłych OZSS. Może je wydać na rozprawie lub na posiedzeniu niejawnym.
Sąd wydając postanowienie o dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodu z opinii OZSS musi precyzyjnie określić biegłym, jaki zakres badania ma być przeprowadzony. Najczęściej zakres ten dotyczy ustalenia przez biegłych relacji łączących dziecko z każdym z rodziców bądź opiekunów, łączących ich więzi oraz kompetencji wychowawczych każdego z rodziców bądź opiekunów.
Wniosek o przebadanie stron postępowania przez biegłych OZSS może złożyć każda ze stron postępowania.
Metody badawcze stosowane przez OZSS
Biegli, przeprowadzając badanie, posługują się następującymi metodami badawczymi:
- analiza akt sprawy — polega na tym, że biegli badają dokumentację zebraną w trakcie postępowania sądowego;
- wywiad — polega na tym, że biegli pytają badanego o historię rodziny, historię związku, przebyte choroby i związane z tym leczenia oraz o ocenę drugiego rodzica;
- badanie psychologiczne małoletniego dziecka — polega na rozmowie oraz obserwacji relacji rodzinnych;
- badanie psychologiczne rodziców — polega na rozmowach uzupełnionych testami lub ankietami, których celem jest zbadanie kompetencji rodzicielskich i osobowości badanego;
- obserwacja — polega na obserwowaniu zachowania dziecka i rodziców, celem ustalenia łączących ich relacji.
Jak zachowywać się na badaniu prowadzonym przez OZSS?
Podczas badania przez OZSS powinniśmy zachowywać się naturalnie i mówić prawdę. Pamiętajmy, że jesteśmy poddawani ocenie przez specjalistów, którzy potrafią zauważyć, kiedy jesteśmy nieszczerzy i kiedy zachowujemy się w sposób dla nas nienaturalny.
Podczas wywiadu osoba badana powinna mówić w sposób spokojny, jasny, bez pośpiechu. Zespół specjalistów zwraca uwagę na najmniejsze szczegóły. Będzie obserwował reakcje badających, ich stosunek do dzieci, okazywaną im cierpliwość, szczególnie w trakcie wspólnej zabawy.
Czy można kwestionować opinię wydaną przez OZSS?
Tak, zawsze! Od opinii OZSS można się odwołać, składając zarzuty, czyli wskazując, w jakim zakresie się z nią nie zgadzamy. Choć nie jest to element konieczny, to warto także wskazać uzasadnienie naszej opinii — dzięki temu zwiększamy szanse, że sąd podzieli nasz tok myślenia. Profesjonalny pełnomocnik umiejętnie formułujący zarzuty do opinii OZSS i ich uzasadnienie może znacząco wpłynąć na dalsze losy sprawy.
Składając zarzuty do opinii OZSS możemy złożyć także wniosek o sporządzenie pisemnej opinii uzupełniającej, w której biegli udzielą odpowiedzi na wskazane przez badanego pytania dotyczące kwestionowanego zakresu opinii, lub uzupełnią dotychczasową opinią o brakujące elementy.
Można także wnosić o to, aby sąd wezwał biegłych na rozprawę celem ich przesłuchania i zadawania pytań w zakresie opinii.
Mimo możliwości złożenia zastrzeżeń do opinii, jej skuteczne zakwestionowanie jest bardzo trudne. Dlatego, jeżeli na tym etapie sprawy nie mamy jeszcze profesjonalnego pełnomocnika, warto zwrócić się o pomoc profesjonalisty przynajmniej teraz.
Wnioski oraz inne twierdzenia i oceny zawarte w opinii OZSS są dla sądu bardzo istotne. Sąd zazwyczaj bierze pod uwagę wnioski z opinii przy orzekaniu w danej sprawie.
Doświadczenie zawodowe pokazuje, że opinia OZSS to jeden z kluczowych i najczęściej przesądzających dowodów w sprawie, albowiem opiera się ona na analizie akt sprawy, badaniach i obserwacji rodziny, stanowiąc jednocześnie jeden z najbardziej wartościowych dowodów.
Dlatego warto przygotować się do badania przed OZSS z pomocą radcy prawnego, który podpowie nam czego możemy się spodziewać podczas badania. Radca prawny pomoże nam także trafnie podnieść zarzuty do opinii OZSS i przekonać sąd do naszych argumentów. Profesjonalny pełnomocnik zawsze znacząco zwiększa nasze szanse na wygraną!
Kurator sądowy i jego rola podczas orzekania opieki naprzemiennej
Wizyta kuratora sądowego w domu przed rozstrzygnięciem sprawy o rozwód jest standardową procedurą, która bywa wdrażana w przypadku udzielania rozwodów małżeństwom posiadającym małoletnie dzieci.
Ma na celu sprawdzenie, w jakich warunkach się wychowują i uczą. Kurator musi określić, jakie mają relacje z rodzicami i w jaki sposób wygląda ich codzienne życie. Raport z wizyty kuratora sądowego przed rozwodem będzie dla sądu jedną z kilku informacji pomocnych w rozstrzygnięciu kwestii podziału władzy rodzicielskiej i innych, związanych z opieką nad małoletnimi.
W czasie obserwacji kurator nie powinien jednocześnie przeszkadzać w normalnym trybie dnia. Może oczywiście zadawać pytania lub prosić o pokazanie konkretnych miejsc (na przykład biurka dziecka, miejsca spożywania posiłków, miejsca do nauki czy odpoczynku). Ponadto kurator będzie chciał przeprowadzić wywiad z każdym z rodziców – na osobności.
Jak przygotować się na wizytę kuratora rodzinnego?
Pamiętajmy, że kurator nie jest naszym wrogiem. W trakcie wizyty kuratora należy zachowywać się spokojnie i szczerze odpowiadać na pytania. Oznaki stresu nie będą odebrane negatywnie, jednakże widocznie wroga postawa już z pewnością tak.
Nadto, warto zadbać o porządek w domu i w miejscu zamieszkania (pokoju) dziecka. Eksponowanie w domu wspólnych zdjęć i zdjęć dziecka oraz jego prac plastycznych — mogą pokazać, że dziecko jest w centrum naszego życia i zainteresowania.
Podsumowanie – opieka naprzemienna a pomoc prawna
Aktualna wiedza psychologiczna pozytywnie ocenia opiekę naprzemienną, jako model opieki optymalny dla dziecka.
W większości przypadków model ten jest możliwy do realizacji i korzystny na wielu płaszczyznach zarówno dla rodziców, jak i dziecka.
Na dobro dziecka, którym kieruje się sąd składa się w szczególności poczucia bezpieczeństwa, poczucie więzi i wsparcia od każdego rodzica, w znaczniej mniejszym stopniu fakt posiadania stałego miejsca zamieszkania.
Opieka naprzemienna nie jest obecnie modelem dominującym w polskich sądach. Jeżeli zależy nam, by sąd orzekł o opiece naprzemiennej warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.
Zapraszamy państwa do kontaktu z Kancelarią radcy prawnego dr. Tymoteusza Zycha.
Profesjonalni prawnicy skrupulatnie przeanalizują Państwa sytuację oraz zaproponują rozwiązania, które pozwolą na skuteczne rozwiązanie problemu.
